Đền Chầu Đệ Tứ, còn được gọi là Đền Cây Thị, là một ngôi đền quan trọng trong hệ thống tín ngưỡng Đạo Mẫu Tứ Phủ tại Việt Nam – tọa lạc tại tại xã Hà Ngọc huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa. Ngôi đền này thường được xem như nơi tôn thờ và tưởng nhớ vị thánh Chiêu Dung Công Chúa, còn được biết đến với danh hiệu Chầu Đệ Tứ hay Chầu Bà Đệ Tứ Khâm Sai, vị thánh thứ tư trong hệ thống Đạo Mẫu. Cùng Dulichthanhhoa.org tình hiểu về sự tích, lịch sử và lễ hội của đền Chầu Đệ Tứ (đền Cây Thị) ở Hà Trung qua bài viết này.
Đền Chầu Đệ Tứ (Đền Cây Thị) ở đâu?
Đền Chầu Đệ Tứ (hay còn có tên gọi khác là đền Cây Thị) tọa lại tại xã Hà Ngọc, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa (xem chỉ đường TẠI ĐÂY). Đền nằm bên bờ sông Lèn, cách đền Cô Bơ, đền Cô Tám đồi chè, Đền Mẫu Phong Mục Hàn Sơn chừng hơn 10km. Đền cách trung tâm thành phố Thanh Hóa chừng 30km về phía Bắc.
Đền Chầu Đệ Tứ thờ ai?
Chầu Đệ Tứ, hay còn được gọi là Chầu Bà Đệ Tứ Khâm Sai, là một vị thánh trong hệ thống tín ngưỡng Đạo Mẫu Tứ Phủ của Việt Nam. Vị thánh này đứng thứ tư trong hàng Tứ Phủ.
Danh hiệu Chầu Đệ Tứ là của Chiêu Dung Công Chúa, thể hiện sự quý phái và quyền uy. Quyền Khâm Sai Tứ Phủ cho thấy vai trò quan trọng của Chầu Đệ Tứ trong việc kiểm soát và hướng dẫn tâm linh của cộng đồng, đồng thời thể hiện sự tôn trọng và tín nhiệm của người dân. Trong nhiều tín ngưỡng và truyền thống tôn thờ Đạo Mẫu, Chầu Đệ Tứ thường được tượng trưng bằng màu vàng. Màu vàng thể hiện sự tinh túy, quý phái và linh thiêng, đồng thời có thể liên quan đến vị trí và vai trò quan trọng của Chầu Đệ Tứ trong tâm linh.
Trích đoạn từ văn chương đời Tống thể hiện sự quý mến và tôn trọng của người ngày xưa dành cho Chầu Bà Đệ Tứ. Đoạn viết “Quý hương an thái xã danh, có chầu đệ Tứ hách danh phàm trần” thể hiện sự tôn vinh vị thánh này và thể hiện lòng tin tưởng vào vai trò và quyền năng của Chầu Đệ Tứ.
Với sự giáng thế tại nhiều nơi, Chầu Bà Đệ Tứ đã trở thành một biểu tượng tôn thờ và tâm linh quan trọng trong văn hóa và tín ngưỡng Đạo Mẫu tại Việt Nam.
Sự tích Chầu Bà Đệ Tứ
Sự tích về Chầu Bà Đệ Tứ Khâm Sai, như được ghi chép trong cuốn “Di tích và đền miếu nữ danh nhân Việt Nam,” thể hiện cuộc đời và công lao đầy tinh thần yêu nước và hy sinh của bà. Dưới đây là phiên bản sự tích được mô tả:
Tại xã Thiên Lộc, phủ Đức Quang (nay là xã Hoàng Diệu, huyện Chương Mỹ, Hà Nội), có một ông trưởng tù tên là Đặng Công Thành, kết duyên với bà Lý Thị Ngọc. Họ là một cặp vợ chồng sống có đức và tài, luôn chăm sóc và giúp đỡ nhân dân. Sau khi chồng mất, bà Lý Thị Ngọc đã một mình nuôi lớn năm người con trai. Dưới thời kỳ xâm lược của quân Hán, mẹ con bà đã khuyến khích dân làng xây dựng đồn binh, rèn luyện quân sĩ và tham gia chiến đấu. Bà và con trưởng cùng tham gia cuộc kháng chiến, giúp Hai Bà Trưng đánh bại quân Tô Định và giành lại 65 tỉnh thành.
Hai Bà Trưng đã tôn vinh bà Lý Thị Ngọc với danh hiệu Lý Thị Ngọc Ba, tôn thờ bà như một lãnh tụ của cuộc khởi nghĩa thứ ba. Khi chiến thắng và giành lại độc lập, vua Trưng Trắc đã phong bà với danh hiệu Chiêu Dung Công Chúa. Với mảnh đất Kim Cốc được tặng, bà và các con xây dựng làng bản, thúc đẩy phát triển kinh tế và xã hội trong vùng.
Một ngày tháng Chạp, khi bỗng mây mù và gió cuốn sóng lên sông Đáy, người ta thấy bà và con cháu bà xuống thuyền. Khi trời yên bình, gió ngừng thổi, không ai thấy họ trở về. Nghe tin bà và con cháu của bà đã tiêu diệt trong cuộc sống, Hai Bà Trưng rất cảm kích và ra lệnh xây dựng đền thờ để tưởng nhớ. Từ đó, ngày 6 tháng Chạp hàng năm trở thành ngày giỗ của bà và cũng là ngày hội của làng Kim Cốc.
Sau khi trở về Thiên Đình, bà Lý Thị Ngọc Ba được giao quyền khâm sai Tứ Phủ, Tam Tòa, và có trách nhiệm biên chép sổ Thiên Đình. Bà còn được coi là vị Chầu Bà giữ sổ Tứ Phủ, giám sát kho ngân xuyến, và đứng cận bên Mẫu Liễu Hạnh tại Phủ Dầy. Bà cũng có thời gian thanh nhàn và truyền dạy những tiên nữ đi dạo chơi khắp nơi, từ quê hương ra kinh thành và thế gian.
>>> Xem thêm: Kinh nghiệm đi lễ đền Ông Hoàng Mười
Những ngôi đền thờ Chầu Bà đệ Tứ
Vị thánh này được tôn thờ tại nhiều nơi khác nhau trong cả nước, thể hiện sự đa dạng và sâu sắc của tín ngưỡng và văn hóa tôn thờ. Dưới đây là một số nơi thờ Chầu Đệ Tứ:
- Đền Chầu Đệ Tứ tại xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định: Đây được xem là nơi nguyên thủy thờ tượng của Chầu Đệ Tứ, tọa lạc trong Quần thể di tích Phủ Dầy. Nơi này có ý nghĩa lịch sử và tâm linh quan trọng và thường thu hút đông đảo du khách và người dân tới thăm.
- Đền Mẫu Bát Tràng, Hà Nội: Tại đây, Chầu Đệ Tứ còn được thờ tại Đền Mẫu Bát Tràng. Ngôi đền này nằm trong làng gốm truyền thống nổi tiếng – làng Bát Tràng. Hội Đền Mẫu Bát Tràng thường được tổ chức vào mùa thu hàng năm để tôn thờ và tưởng nhớ vị thánh này.
- Đền Chầu Đệ Tứ tại phường Bồ Đề, quận Long Biên, Hà Nội: Đền này tọa lạc gần dòng sông Hồng và có một lịch sử lâu đời trong việc tôn thờ Chầu Đệ Tứ. Đây cũng là nơi mà người dân và du khách thường tìm đến để tham gia vào các nghi lễ và lễ hội tôn thờ.
- Đền Chầu Đệ Tứ tại xã Hà Ngọc, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa: Đây cũng là nơi tôn thờ Chầu Đệ Tứ với kiến trúc độc đáo và nằm trong một cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp.
- Thôn Đống Long, xã Hòa Lâm, Ứng Hòa, Hà Nội: Tại đây, cùng với việc tôn thờ Chầu Đệ Tứ, còn được thờ tượng Chiêu Dung Công Chúa Lý Ngọc Ba và con trai út Trình Tiến.
Tất cả những nơi này đều tạo nên một hệ thống tôn thờ Chầu Đệ Tứ đa dạng và phong phú, thể hiện sự tương tác giữa tín ngưỡng, lịch sử và văn hóa dân gian tại Việt Nam.
Khám phá vẻ đẹp linh thiêng của đền Cây Thị – Hà Trung
Đền Chầu Đệ Tứ, còn được biết đến với tên gọi đền Cây Thị, là một trong những di tích lịch sử và văn hóa quan trọng của du lịch Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa, Việt Nam. Đền nằm trong một cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp và yên bình, tạo nên một bức tranh tuyệt vời của sơn thủy hữu tình.
Đền Cây Thị là một ví dụ điển hình cho việc kết hợp giữa kiến trúc đền thờ truyền thống với thiên nhiên và văn hóa dân gian địa phương. Điểm nổi bật của đền là kiến trúc độc đáo, thể hiện phong cách kiến trúc truyền thống Việt Nam. Các tượng thần và hình ảnh tôn thờ trong đền thường liên quan đến các vị thần thần thoại và các nhân vật lịch sử quan trọng.
Mùa đầu xuân và những dịp lễ hội là thời điểm đặc biệt thu hút nhiều du khách đến thăm đền Chầu Đệ Tứ. Lễ hội tại đây thường có sự kết hợp giữa nghi lễ tôn thờ và các hoạt động văn hóa dân gian, mang đậm bản sắc của người dân địa phương. Đây cũng là thời điểm mà người dân và du khách có cơ hội tận hưởng không gian thiên nhiên tươi đẹp xung quanh đền.
Kiến trúc đền Cầu Bà Đệ Tứ Khâm Sai
Kiến trúc của đền Chầu Đệ Tứ thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa vẻ đẹp tự nhiên và kiến trúc truyền thống, tạo nên không gian linh thiêng và đẹp mắt cho nơi tôn thờ và tâm linh của người dân. Dưới đây là mô tả chi tiết về kiến trúc và cấu trúc của đền:
- Vị trí đắc địa: Đền Chầu Đệ Tứ nằm tại vị trí có đặc điểm địa lý thuận lợi, lưng tựa vào núi và mặt hướng ra sông Lèn. Điều này không chỉ tạo ra một không gian yên tĩnh, mà còn thể hiện sự kết nối với thiên nhiên xung quanh.
- Khu đền thờ chính: Khu đền chính bao gồm nhiều cấu trúc quan trọng:
- Cung đệ nhất thờ tam tòa thánh Mẫu: Đây là nơi tôn thờ Thánh Mẫu và các thánh thần trong hệ thống Đạo Mẫu. Cấu trúc tam tòa tượng trưng cho sự kết nối giữa thế giới con người và thế giới thần linh.
- Cung đệ nhị thờ Chầu Đệ tứ và hội đồng thánh Chầu: Nơi tôn thờ và kính trọng Chầu Đệ Tứ. Hội đồng thánh Chầu có thể là nơi tổ chức các nghi lễ và hoạt động tâm linh.
- Cung đệ tam thờ Ngọc Hoàng Thượng Đế và hội đồng quan lớn: Nơi tôn thờ Ngọc Hoàng Thượng Đế – một vị thần trong tín ngưỡng Đạo Mẫu. Hội đồng quan lớn có thể liên quan đến việc tổ chức các sự kiện tâm linh quan trọng.
- Hai lầu của đền thờ hội đồng thánh cô và thánh cậu: Các lầu này có thể là nơi tôn thờ các vị thánh khác trong hệ thống Đạo Mẫu. Các thánh cô và thánh cậu thường đóng vai trò phụ trợ, hỗ trợ trong các nghi lễ và hoạt động tâm linh.
- Tháp bút uy nghi: Tháp này có thể là một biểu tượng về sự học thức và tinh thần phát triển trong tâm linh.
Việc công nhận đền Chầu Đệ Tứ là Di tích lịch sử, văn hóa và danh thắng cấp tỉnh vào năm 1996 thể hiện sự tôn trọng và bảo vệ giá trị văn hóa, lịch sử và tâm linh của ngôi đền này.
Tiệc chầu Đệ bà Tứ Khâm Sai vào ngày nào?
Tiệc chầu Đệ Bà Tứ Khâm Sai thường được tổ chức vào ngày 14 tháng 3 âm lịch trong lịch truyền thống của người Việt Nam. Đây là ngày tưởng nhớ và tôn vinh công lao, lòng yêu nước và sự hy sinh của Chầu Đệ Bà Tứ Khâm Sai trong cuộc kháng chiến của dân tộc.
Ngoài ra, còn có một ngày lễ khác liên quan đến Chầu Đệ Bà Tứ Khâm Sai tại Đền Mẫu ở Bát Tràng. Lễ hội này được tổ chức hàng năm vào ngày 24 tháng 9 âm lịch, để tưởng nhớ và kính trọng ngày Chầu Đệ Bà Tứ Khâm Sai ra đời. Lễ hội Đền Mẫu Bát Tràng kéo dài trong ba ngày từ ngày 22 đến hết ngày 24 tháng 9 âm lịch.
Bản văn Chầu Đệ Tứ
Đấng Nam thiên, nữ trung Nghiêu Thuấn
Đất Sơn Nam có đấng trâm oanh
Quý hương An Thái xã danh
Có chầu đệ tứ hách danh dõi truyền.
Điều thời phụng mệnh Hoàng thiên
Ngự đồng ánh bóng khắp miền gần xa.
Ra uy sát quỷ trừ tà
Chiêu tài tiếp lộc gần xa cho đồng.
Khâm sai đệ tứ tuỳ tòng
Chiêu Dung công chúa ngự đồng cứu dân.
Trong nghĩa thân ngoài thời nghĩa dưỡng
Nương uy trời độ lượng bao dung
Mặt hoa tươi tốt má hồng
Gồm lo tứ đức tam tòng vẻ vang.
Mày ngài tóc phượng vấn ngang
Lưng ong má phấn xem càng tốt tươi.
Miệng chầu cười trăm hoa đua nở
Đáng lên tài tiên nữ bồng lai
Vào chầu ra giọng khoan thai
Đã trong hiển ứng lại ngoài tối linh.
Chốn thiên đình ca ngâm chầu chực
Các bộ nàng náo nức dâng huê
Chầu thôi lại trở ra về
Khi ra Thiên Bản lúc về Đồi Ngang.
Miếu giữa đường gia ban sắc chỉ
Bốn chữ vàng chính khí nghiêm trang
Lân vờn phượng múa tòa vàng
Thị tòng bộ chúng tiên nàng đôi bên.
Có phen lên thanh sơn tú thuỷ
Hoá phép mầu lục trí thần thông
Quản cai tam phủ công đồng
Quyền chầu coi sóc đền rồng vào ra.
Sổ tam toà chép biên sau trước
Lại sửa sang gương lược trầu cau
Dù ai tiến cúng khẩn cầu
Quyền chầu ra rộng vào tâu thông hành.
Lên thiên đình ngự về thuỷ phủ
Tiến văn chầu kích cổ tam không
Mời chầu trắc giáng điện trung
Hay còn nam bắc tây đông chốn nào.
Trên thiên tào còn đang tra sổ
Hay chầu còn đổi số cho ai
Có phen chơi cảnh bồng lai
Hay về An Thái là nơi quê nhà.
Có phen ra kinh đô thành thị
Vào kính thiên toạ vị hồng lâu
Rong chơi năm cửa nhà lầu
Hay chơi Phố Mới, cầu Châu, cầu Rền.
Lên trên đến Cầu Đông, cầu Giác
Trở ra về Hàng Bạc, Hàng Ngang
Hàng Buồm chầu lại dạo sang
Mã Mây, Phố Mới, Hàng Đường, Đồng Xuân.
Dạo chơi khắp hết xa gần
Hàng Đồng, Hàng Thiếc, Hàng Cân, Hàng Đào
Chợ huyện, Chùa Tháp,Đình Ngang
Cấm chỉ, đền Cờn các vạn dưới sông.
Có phen chầu ngự thuyền rồng
Qua hồ Trúc Bạch lại dong Tây Hồ.
Lệnh truyền tiên nữ chèo đua
Qua đền Trấn Võ lên chùa Huyền Thiên.
Vực Kim Ngưu có đền An Thái
Cảnh hội đồng có dải Tô giang
Thiên Tích chầu lại dạo sang
Sai các tiên nàng chầu chực dâng hoa.
Phút thôi chầu chở ra về
Ngự trong bản điện sớm khuya hội đồng
Có phen chầu ngự đường trong
Dạo khắp phủ tía lầu hồng vào ra.
Có phen chơi Đồi Ngang,Phố Cát
Đứng nhởn nhơ bóng mát cây cao
Nghệ An chầu lại từng vào
Dạo chơi các chốn lầu cao Kinh Thành.
Có phen chầu chực tỉnh Thanh
Sòng Sơn Ba Dội tập tành vui chơi.
Thường vãng lai bán hàng chiều khách
Thấy ai là ngang ngược ra tay
Mặc ai phù phép tìm thầy
Thành tâm lễ bái chầu dày lại tha.
Lòng kính chúc hương hoa tịnh thuỷ
Hoá phép màu lục trí thần thông
Kiêm tri tam phủ công đồng
Tốc lai giáng hạ từ trung thay là
Ngôi đền thờ khâm sai công chúa
Chầu Mai Hoa tối tú chứng minh
Đền thờ phượng cổ anh linh
Khuông phù đệ tử khang ninh thọ trường”
Có thể nói, đền Chầu Đệ Tứ Thanh Hóa không chỉ có giá trị về lịch sử và văn hóa, mà còn là một địa điểm du lịch Thanh Hóa hấp dẫn cho những ai yêu thích sự kết hợp giữa tín ngưỡng, kiến trúc truyền thống và thiên nhiên tươi đẹp.
Đăng lần đầu: August 16, 2023 @ 5:05 pm
Discussion about this post